Rajasthan Board RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit व्याकरण अव्यय Questions and Answers, Notes Pdf.
The questions presented in the RBSE Solutions for Class 8 Sanskrit are solved in a detailed manner. Get the accurate RBSE Solutions for Class 8 all subjects will help students to have a deeper understanding of the concepts. Students can access the sanskrit class 8 chapter 11 hindi translation and deep explanations provided by our experts.
अव्यय की परिभाषा - 'अव्यय' का अर्थ है जो खर्च न हो, अर्थात् जिसके रूप में परिवर्तन या विकार नहीं आवे। इस तरह अव्यय शब्द को 'अविकारी' शब्द भी कहते हैं। इन शब्दों में लिंग, विभक्ति, वचन आदि के कारण रूप परिवर्तन नहीं होता है। संस्कृत में अनेक अव्यय शब्द प्रयुक्त होते हैं। यहाँ कुछ महत्त्वपूर्ण अव्ययों का परिचय प्रयोग सहित दिया जा रहा है -
1. बहुधा-बहुत बार। गोपालः बहुधा अत्र आगच्छति।
2. सर्वथा सभी तरह। इदं कार्य सर्वथा करणीयम्।
3. तूष्णीम् - चुप, मौन। तस्य कथनं श्रुत्वा सः तूष्णीम् अभवत्।
4. कदापि कभी भी। कदापि असत्यं न वदनीयम्।
5. धिक्-धिक्कार। दुर्जनं धिक्।
6. एक ही। त्वम् एव पाठं पठ।
7. निश्चयेन-निश्चय से। निश्चयेन अहं तत्र गमिष्यामि।
8. बहिस् - बाहर। छात्रः विद्यालयात् बहिः तिष्ठति।
9. अन्तर् - अन्दर। मनसि अन्तर्गुणाः सन्ति।
10. अत्र - यहाँ। अत्र छात्रः पठति।
11. एकदा एक दिन, एक बार। एकदा चौरः समायातः।
12. कुत्र-कहाँ। त्वं कुत्र गच्छसि?
13. खलु-निश्चय से। अद्य खलु वर्षा भविष्यति।
14. चिरम्-बहुत समय तक। सः चिरं कार्य करोति।
15. तदा-तब। तदा रामः वनमगच्छत्।
16. तत्र-वहाँ। तत्र छात्रः पठति।
17. एवम्-इस तरह। एवं कार्यं कर्तव्यम्।
18. पुनः-फिर। रमेशः पुनः पाठं पठेत्।
19. प्रातः-सुबह। प्रातः भ्रमणाय गच्छेत्।
20. इतस्ततः-इधर-उधर। छात्राः इतस्ततः भ्रमन्ति।
कुछ अन्य महत्त्वपूर्ण अव्यय और उनके अर्थ -
अभ्यासार्थ प्रश्नोत्तर -
वस्तुनिष्ठ प्रश्ना:
प्रश्न 1.
जलम् ..................... जीवनम् अस्ति। रिक्तस्थाने उचितम् अव्ययं लिखत।
(क) एव
(ख) कुत्र
(ग) यदा
(घ) च।
उत्तर :
(ख) कुत्र
प्रश्न 2.
सिंह: .................. शृगालस्य आह्वानम् अकरोत्। रिक्तस्थाने उचितम् अव्ययं लिखत।
(क) सदा
(ख) खलु
(ग) सहसा
(घ) तर्हि।
उत्तर :
(ग) सहसा
प्रश्न 3.
'अधुना अहं गृहं गच्छामि।' अस्मिन् वाक्ये अव्ययशब्दः वर्तते -
(क) अधुना
(ख) अहम्
(ग) गृहम्
(घ) गच्छामि।
उत्तर :
(क) अधुना
प्रश्न 4.
'अतः आगच्छतु महानुभावः!' अत्र अव्ययपदमस्ति -
(क) आ
(ख) गच्छतु
(ग) अतः
(घ) महानुभावः।
उत्तर :
(ग) अतः
प्रश्न 5.
'एषा गुहा स्वामिनः सदा समाह्वानं करोति'-अत्र अव्ययपदमस्ति -
(क) एषा
(ख) स्वामिनः
(ग) सदा
(घ) करोति।
उत्तर :
(ग) सदा
प्रश्न 6.
'अस्याः अनुभूतिः अपि न भविष्यति'-अत्र अव्ययपदमस्ति -
(क) अपि
(ख) अनुभूतिः
(ग) न
(घ) अस्याः।
उत्तर :
(क) अपि
प्रश्न 7.
'नदीनां जलं ...................... पीयूषतुल्यम्।' रिक्तस्थाने उचितम् अव्ययं लिखत।
(क) एव
(ख) यत्र
(ग) इति
(घ) अपि।
उत्तर :
(ख) यत्र
प्रश्न 8.
'बालकाः गृहात् बहिः क्रीडन्ति'-अत्र अव्ययपद-मस्ति -
(क) बहिः
(ख) बालकाः
(ग) क्रीडन्ति
(घ) गृहात्।
उत्तर :
(क) बहिः
प्रश्न 9.
'अहं विरक्तः सदा तृप्तः'-अत्र अव्ययपदमस्ति -
(क) तृप्तः
(ख) अहं
(ग) सदा
(घ) विरक्तः।
उत्तर :
(ग) सदा
प्रश्न 10.
'वयं समूहे तत्र गत्वा स्वच्छतां कृतवन्तः'-अत्र अव्ययपदमस्ति -
(क) समूहे
(ख) वयं
(ग) कृतवन्तः
(घ) तत्र।
उत्तर :
(घ) तत्र।
प्रश्न 11.
एतेषु पदेषु 'अव्यय' पदमस्ति -
(क) सः
(ख) सर्वथा
(ग) बालकः
(घ) गच्छति।
उत्तर :
(ख) सर्वथा
प्रश्न 12.
एषु पदेषु 'अव्यय' पदं नास्ति -
(क) सुन्दरः
(ख) बहि
(ग) खलु
(घ) अपि।
उत्तर :
(क) सुन्दरः
निर्देश:-रिक्तस्थाने उचितम् अव्ययं लिखत।
प्रश्न 13.
'रमन्ते ............... देवताः।
(क) अपि
(ख) सदा
(ग) तत्र
(घ) खलु।
उत्तर :
(ग) तत्र
प्रश्न 14.
............. पश्चात्तापेन।
(क) अपि
(ख) अलम्
(ग) सर्वदा
(घ) अधुना
उत्तर :
(ख) अलम्
प्रश्न 15.
सर्वै ............................. भोजनं करिष्यामि।
(क) अद्य
(ख) तदा
(ग) सम्प्रति
(घ) सह
उत्तर :
(घ) सह