RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः

Rajasthan Board RBSE Solutions for Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः Questions and Answers, Notes Pdf.

RBSE Class 7 Sanskrit Vyakaran वर्णविचारः

वर्णा: :

संस्कृत में इस समय 48 वर्णों का प्रयोग होता है। वे मुख्य रूप से तीन भागों में विभक्त हैं - 1. स्वर 2. व्यंजन और 3. अयोगवाह, जैसे - 

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः 1

उच्चारणस्थानानि : 

वर्गों को अभिव्यक्त करने वाले प्रदेश को स्थान कहा जाता है। शब्दों का प्रयोग करते समय शरीराग्नि से प्रेरित वायु कण्ठ आदि स्थानों में सञ्चरण करता हुआ वर्गों को अभिव्यक्त करता है। जिस वर्ण के उच्चारण करते समय वायु जिस प्रदेश का स्पर्श करता है, वह उस वर्ण का उच्चारण-स्थान कहलाता है। समस्त वर्णों को आठ उच्चारण स्थानों में विभाजित किया गया है, यथा - 
(i) उर: 
(ii) कण्ठः 
(iii) शिरः 
(iv) जिह्वामूलम् 
(v) दन्ताः 
(vi) नासिका 
(vii) ओष्ठौ 
(viii) तालुः।

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः

उच्चारण-स्थान-तालिका -

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः 2
RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः 3

अभ्यासार्थ प्रश्नोत्तर -

वस्तुनिष्ठप्रश्ना:

प्रश्न 1. 
संस्कृते इदानीं ....... वर्णानां प्रयोगः भवति
(अ) 44 
(ब) 46
(स) 48 
(द) 52
उत्तरम् :
(स) 48 

प्रश्न 2. 
व्यञ्जनानि सन्ति - 
(अ) 33
(ब) 23 
(स) 36
(द) 42 
उत्तरम् :
(अ) 33

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः

प्रश्न 3. 
वर्णानाम् उच्चारणस्थानानि सन्ति
(अ) सप्त
(ब) द्वौ 
(स) अष्टादश 
(द) अष्टौ 
उत्तरम् :
(द) अष्टौ 

प्रश्न 4. 
'ए' वर्णस्य उच्चारणस्थानम् अस्ति
(अ) कण्ठोष्ठम् 
(ब) कण्ठतालु 
(स) दन्तोष्ठम् 
(द) औष्ठौ 
उत्तरम् :
(ब) कण्ठतालु 

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः

प्रश्न 5. 
विसर्गस्य उच्चारणस्थानमस्ति
(अ) कण्ठः
(ब) तालुः 
(स) मूर्धा
(द) दन्ताः 
उत्तरम् :
(अ) कण्ठः

अतिलघूत्तरात्मकप्रश्ना:

प्रश्न 1. 
ह्रस्वस्वराः के सन्ति? 
उत्तरम् : 
अ, इ, उ, ऋ, लु।

प्रश्न 2. 
ऊष्मवर्णाः के सन्ति? 
उत्तरम् : 
श्, ष, स्, ह।

RBSE Class 7 Sanskrit व्याकरण वर्णविचारः

प्रश्न 3. 
केषां वर्णानाम् उच्चारणस्थानं तालुः भवति? 
उत्तरम् : 
इ, ई, च्, छ, ज, झ्, उ, य, श्। 

प्रश्न 4. 
'ओ, औ' इति वर्णयोः उच्चारणस्थानं किम्? 
उत्तरम् : 
कण्ठोष्ठम्। 

प्रश्न 5. 
अयोगवाही कौ स्तः? 
उत्तरम् : 
अनुस्वारः विसर्ग: च।

Prasanna
Last Updated on June 27, 2022, 9:16 a.m.
Published June 25, 2022